CARGILL’İN OCAK 2018 TARİHLİ DEĞERLENDİRME RAPORU”

Uluslararası gıda tekeli konumundaki Cargill firması ülkemizdeki
şeker piyasasının durumunu tartışan bir raporu kaleme alıp ilgili
Bakanlığa sunmuş bulunmaktadır.

PANKOBİRLİK tarafından kaleme alınan bu çalışmamız ise
Cargill’in bahse konu raporunda yer alan temel tezleri tartışmak
amacıyla kaleme alınmıştır.

Sonda söyleyeceğimizi başta söylemiz gerekirse Cargill’in
değerlendirme konusu yaptığımız raporu,
Cargill’in gerçek yüzünü görebilmemiz; ülke piyasalarını
yönlendirmek için nasıl manipülasyonlar yaptığı, mevcut bilgiyi
nasıl çarpıttığı, olmayan şeyi varmış gibi nasıl gösterdiği, olanları ise
nasıl gizlediğini hem bizim hem de kamuoyunun görebilmesi için
tam da zamanında kaleme alınmış bir rapordur.  Bazen kişi ve
kurumlar uzun süre gerçek yüzlerini saklama kabiliyetine sahip
olabilirler. Ancak gün gelir bu gerçek yüzleri o kadar sarih bir
biçimde, hem de doğrudan kendi çabalarıyla ortaya çıkar ki
Cargill’in raporu tam da bu çeşit bir çalışmadır.

Kanaatimize göre Cargill’in bu raporu başta vatanperver
bürokratlarımız olmak üzere konu ile ilgi tüm kişi ve kuruluşlarca
bir ibret vesikası olarak saklanmalı ve gerektiği zaman ve gerektiği
yerde yabancı sermaye hayranlarının yüzlerine çarpılmalıdır.
Özellikle de özelleştirme konusunda ‘ben şeker fabrikalarını satıp
buradan para alacağım, işletme devri metoduyla ben fabrikaları
çiftçiye bilabedel neden vereyim?’ diyenler için ‘halkın malını
halka vermekten imtina edip her türlü çarpıtmayı kullanarak
ülkemiz tarımını tümüyle çökertmek için çaba sarf edenlere
mi fabrikalarımızı vereceksiniz; kimin malını kime
vermiyorsunuz?’ diyebilmek için bu vesika çarşaf çarşaf
çoğaltılıp, ülkemizin nasıl bir tehlikeyle karşı karşıya olduğunu
hepimizin görebilmesi için memleketin billboardlarında
sergilenmelidir.

Günümüzde birçok dış tehdit ile karşı karşıya kalmış bulunan
ülkemize karşı bu tehditleri örgütleyen devletlerin arkasında
bu tür uluslararası sermaye kuruluşları yoktur da, kim vardır? 
Bu gerçeği görebilmemiz için Cargill’in başka kaç tane rapor
yazması gerekmektedir? Nişasta bazlı şeker alanında ülkemizde
tekel konumunda bulunan Cargill, bu raporu ile ülkemizin tüm
şeker üretim olanaklarını ele geçirmek istediğini açıkça dile
getirmekte, Cumhuriyetimizin kurulduğu yıllardan bugüne kadar
en büyük emelimiz olan ‘üç beyazlar’ alanında dış bağımlılıktan
kurtulma ve en zor günlerde halkımızı besleyebilme hedefini
ortadan kaldırmaya çalışmaktadır. Bu genel değerlendirmeden
sonra raporun ayrıntılarına geçecek olursak:

GENEL OLARAK:

Cargill Raporda Ne Talep Ediyor?

Cargill temel talebini, raporun 1. sayfasında şu cümlelerle ifade
etmektedir:

(…) geçtiğimiz haftalar içerisinde Resmî Gazete’de yayımlanan 696 sayılı
KHK ile Şeker Kurumu kapatılmış, Kurum ve Kurula ait olan yetki ve imkânlar
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının uhdesine tevdi olunmuştur. Ancak
önümüzdeki süreçte Tarım Bakanlığının kotaların belirlenmesi
(ya da revizyonu) konusunda nasıl bir yaklaşım sergileyeceği henüz netleşmemiş
olup, şeker piyasası söz konusu belirsizlik ortamı içerisinde faaliyetlerini
devam ettirmektedir. Bu durum, şeker piyasası özelinde ciddi bir belirsizliğe yol
açmakta ve sektördeki kayıt dışılığı artırmaktadır. (…) Cargill olarak bizler, kısa
dönemde yürürlükte olan mer’i mevzuat gereğince 30 Haziran’a kadar belirlenmiş
olması gereken kotaların Bakanlar Kurulumuzca belirlenmesi ve nişasta bazlı şeker
kotası artışının aynı kararnameye dercedilmesini talep etmekteyiz.
Bu kapsamda, tarafımızca yaptığımız Pazar araştırmalarına paralel olarak ülke
kotasının Bakanlar Kurulumuzca verilecek artışla birlikte 400 bin ton
olarak belirlenmesinin üretici ve tüketiciyi koruma adına uygun olacağı
kanaatini taşımaktayız. (Cargill, Ocak 2018: 1)

Ülkemizde nişasta bazlı şeker (NBŞ) üretim faaliyetinde
bulunabilen beş şirkete ait yüksek früktozlu mısır şurubu (HFCS)
üretim kapasitesi yaklaşık 250 bin ton/yıldır. Bu sektörde
ülkemizde faaliyet gösteren firmaların kota dağılımı ise
aşağıdaki tablodan izlenebilir:

NBŞ Üreten Firmalar, Kotaları ve NBŞ Pazar Payları

Kotalı üretim yapan beş şirketin üçünü kontrol altında tutan
Cargill firması ülke kotalı NBŞ üretiminin yaklaşık %90’ını
elinde bulundurmaktadır. Rekabet kurallarına da aykırı bir yapının
oluştuğu NBŞ üretiminde Cargill adeta bir TEKEL yapısı tesis etmektedir.

Yukarıda Cargill raporundan alınan cümlelerden de anlaşılacağı
üzere Cargill’in ilk talebi NBŞ üretiminde %60 kota artışı elde
etmektir. Ama bu yeterli olmamaktadır. Raporun aynı (birinci)
sayfasında ikinci talep dile getirilmektedir: “Sunmakta
olduğumuz bu çalışmada ayrıca, şeker piyasasına yönelik
politika alternatiflerine ilişkin model analizlerimizi sunmaktayız.
(…) model analizi çerçevesinde, pozitif etkilerin tam
serbestleşme senaryolarına doğru gidildikçe (yakınsadıkça)
güçlendiği görülmektedir.” (Cargill, Ocak 2018: 1)        

Yani birinci talebin yanına bir ikinci talep eklenmektedir:
“Piyasaların tam serbestleşmesi”. Ama piyasaların ne için
ve nasıl serbestleştirilmesi sorunu hala ortada durmaktadır; zira
Cargill’in raporunda NBŞ üzerinden hiçbir analiz
yapılmamaktadır; serbestleştirilmesi istenen şey mısır
üretimidir.

Serbestleşmenin faydalarını gösterebilmek amacıyla raporda
bir de modelleme çalışması hazırlanmıştır.
NBŞ üreticisi bir firmanın hazırlayacağı modelden beklenecek
ilk şey NBŞ üretiminin serbestleştirilmesiyle ortaya çıkacak NBŞ
artışının ekonomi üzerinde ne tür olumlu bir etki yaratacağının
gösterilmesi olmalıdır, diye bekleriz. Ancak
modellemede bu yapılmamaktadır. NBŞ üretimindeki artışın
ekonomi üzerindeki etkileri hiç tartışılmamıştır. Model, mısır
üretimindeki artışın ekonomi üzerindeki olumlu etkileri gibi,
NBŞ ile doğrudan bir ilişkisi olmayan bir tarımsal ürün
üzerinden tartışılmaktadır. Bu bile raporun bir kenara kaldırılıp
atılması için yeterli olmalıdır. Anlaşılan Cargill uzmanları
NBŞ’nin ekonomi üzerindeki olumlu etkilerini gösterecek yeterli
veri bulamamışlar, mısır üzerinden sahada top çevirip zaman
kazanmaya çalışmaktadırlar. Yine de kafalarda hiçbir soru işareti
kalmasın diye raporu uzun uzadıya tartışmak isteriz. Zira
Cargill bu ülke insanını ya cahil ya da saf sanmaktadır. Bu ülke
insanı 600 yıl boyunca Cihan Devleti idare etmiş nesillerin
torunlarıdır ne cahildir, ne de saf…

Raporun ilerleyen bölümlerinde daha ayrıntılı değerlendirme
yapılacaktır; bu noktada Cargill’in ürettiği mısır temelli
senaryonun ne ifade ettiğini net bir biçimde anlatabilmek açısından
birkaç saptama yapmayı gerekli görmekteyiz:

Cargill’in model diye ortaya koyduğu senaryolar NBŞ sektörü üzerinden değil,
mısır üretimindeki artış üzerinden sunulmaktadır, NEDEN?

a)      Bilindiği gibi NBŞ sadece mısırdan değil patates, buğday, kasava gibi
birçok bitkide bulunan doğal nişastanın doğal olmayan süreçlerle
(kimyasal süreçlerle) yapay şekere dönüştürülmesi suretiyle elde edilmektedir.
Yani yapay şeker sadece mısırdan kimyasal süreçlerle elde edilen bir ürün değildir.
Bir başka değişle ne “mısır = NBŞ”dir, ne de “NBŞ = mısır”dır.

b)      Üstelik NBŞ üretimi için ülkemizde üretilen mısırın sadece %17’si
kullanılmaktadır. Kalan mısır yağ ve yem sanayii başta olmak üzere birçok
alanda kullanılmaktadır.

c)      Mısır önemli bir üründür. Ancak Cargill’in önerisi Türk tarımının neredeyse
tamamını mısır üretimine angaje etmek üzerine inşa edilmiş durumdadır.
Her ürün gibi mısırın da bölgesel olarak üstün ve zayıf yönleri vardır. Mısır da
bazı bölgeler için daha uygun bazı bölgeler için ise pek de uygun olmayan bir üründür.

d)     Her yıl üst üste aynı toprağa mısır ekilmesi ürün verimliliği açısından
doğru bir uygulama değildir. Bu, toprak açısından yararlı değil zararlıdır;
verim düşüşü yanında toprakta ciddi hastalıklara neden olacaktır.  Pancar ise
münavebeli bir ürün olarak 4 yılda bir ekildiğinden, bu zararlar ortaya
çıkmamakta, aksine pancar toprağı zenginleştirerek daha sonraki ürünlerde
 verim artışı sağlamaktadır.

e)      Pancar tarımı münavebe açısından çok ciddi önlemlerle kontrol
edilen bir tarımdır. Mısır için bunu yapacak ne bir örgütlenme ne de bu
yönde bir irade söz konusudur. Cargill’in önerdiği şekilde bir mısır üretimi
ülkemiz topraklarını çok kısa bir sürede çöle çevirecektir.

f)        Mısır, pancara alternatif bir ürün değildir; ülkemiz açısından
imkân olan bölgelerde pancarla birlikte değerlendirilebilir. Ancak
(raporun ilerleyen bölümlerinde göstereceğimiz gibi) mısır her bölgede pancardan
sonra ekilmesi de pek mümkün olmayan bir üründür. Bazı bölgeler için
mısır su tüketimini optimum seviyede tutabilmek ve toprak kalitesini
artırmak açısından tercih edilmemesi gereken bir üründür. Mısır yerine
ayçiçeği ve/veya buğdayın daha çok tercih edilmesi gereken bölgelerimiz çoğunluktadır.

g)      Cargill şu anda ülkemizdeki mısır üretiminin sadece %17’sini kullanmaktadır.
Talep ettikleri kota seviyesine ulaşabilmek için Cargill’in ülkemizde üretilen
mısırın %17’sini değil de %27’2’sini almaları yeterli olacaktır. Ama yine de
Cargill’in modelinin temelinde mısır arzının artışı yer almaktadır. Neden?

Çünkü mevcut mısır üretim miktarıyla piyasadaki mısırın %17’si yerine
 %27’sine talip olmaları durumunda piyasada mısır fiyatı yükselecek ve Cargill’in
kârı düşecektir. Oysa serbestleşme ile kastettikleri aslında devletin taban fiyat
dâhil her türlü düzenlemelerden vazgeçerek çiftçiyi yalnız bırakması, kendilerinin
ise piyasadaki ciddi büyüklüklerinden dolayı güçlerini kullanarak mısırı daha
ucuza alması; Türk tarımını ve çiftçisinin yanlış politikalara sevk edilerek
iflasın eşiğine sürüklenmesi ve sonuçta da Türkiye’yi Cargill tarafından
yönlendirilen ucuz bir mısır deposu durumuna getirilmesidir.  BÜTÜN
SENARYO BUNUN ÜZERİNE KURULUDUR.

           Bu genel değerlendirmeden sonra rapordaki çarpıtma ve
yanlış bilgilendirmelere tek tek değinmek faydalı olacaktır:

1)    Cargill Kota Belirleme Sürecinin Gecikmesinden
Çıkar Elde Etmeye Çalışıyor:

Cargill raporunda da belirtildiği gibi Şeker politikasını belirleme yetkisi Gıda,
Tarım ve Hayvancılık Bakanlığına geçtikten sonra kotaların belirlenmesinde belli bir
süre gecikme yaşanmıştır (ki bu gecikme, şeker sektörü politika
belirleyicilerinde gerçekleştirilen yapısal dönüşüm nedeniyle normal bir durum
olarak görülmelidir). Bu gecikmeden Cargill kendisine vazife çıkartarak acele bu
raporu hazırlamak vasıtasıyla kamu politikası üzerinde etkili olmaya çalışmaktadır.

17 Ocak 2018 tarihinde belirlenen kota rakamları Gıda, Tarım ve Hayvancılık
Bakanlığı tarafından:"Şeker üretiminde ve arzında istikrarı sağlamak üzere
2017-2018 pazarlama yılına ait şeker kotası 2 milyon 670 bin ton olarak tespit edilmiş
olup, şeker üreten şirketlere tahsisi yapılmıştır.  (…) Bunun 2 milyon 403 bin tonu
pancar şekeri üreten şirketlere, 267 bin tonu ise nişasta bazlı şeker üreten şirketlere
tahsis edilmiştir" şeklinde açıklanmıştır.

Dolayısıyla Cargill raporu temel talebi olan kota artışı açısından şu anda bir şey
ifade etmemektedir. Boşa çıkmış bir rapordur.

2)  Avrupa Birliği (AB) Şeker Politikasının
Serbestleşmesi Hususunda Yapılan Yanıltıcı Bilgilendirme:

Cargill Raporu AB şeker politikasında kotaların kaldırılması ile
tümüyle piyasa koşullarında üretim yapılacağı gibi bir imaj
yaratmaya çalışmaktadır ki bu kesinlikle doğru değildir. Bütün
gelişmiş dünya ekonomileri (başta AB ülkeleri ve ABD olmak
üzere) pancar şekeri ve pancar üreticiliği üzerinde korumacı
politikalar tesis etmiş ve bu politikalara hız kesmeden devam
etmektedir. AB’de kotaların kaldırılması da esas olarak nişasta
bazlı şeker üretiminde artış sağlamak için değil pancar
şekeri üretimini korumak, artırmak ve geliştirmek için alınmış
bir tedbirdir.

Avrupa Komisyonunun Ekim 2016 tarihli “Frequently Asked
Questions ‘The abolition of EU sugar production quotas’"
1](“Avrupa Birliğinde (AB) Şeker Üretim
Kotalarının Kaldırılması” Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
ve Cevapları) başlıklı yazısında kotaların kaldırılmasına
neden gerek duyulduğu şu şekilde açıklanmaktadır:

(…)

2006-2010 yılları arasında AB şeker sektörü, önemli bir reforma tabi tutuldu;
 bu da, sektörün önemli anlamda yeniden yapılandırılmasını finanse eden 
(5.4 milyar Euro'luk) bir ihtiyari tazminat desteği sistemi şeklinde karşımıza 
çıkmaktadır. Bir dizi üye devletlerdeki üretim birimlerini de kapsayan yaklaşık 
80 şekerin kapanmasıyla yaklaşık 6 milyon ton üretim 
azalmıştır,

·         Daha rekabetçi bir AB şeker sektörüne doğru olan bu önemli 
geçişi takiben, 2013 CAP (Ortak Tarım Politikası) Reformu ile üye
 devletler ve Avrupa Parlamentosu, 2016/17 pazarlama yılının 
sonunda yani 30 Eylül 2017'den itibaren şeker kontenjanları
 kaldırma konusunda anlaşmaya vardılar.

 3. Komisyon kota sonrası dönem için ne gibi önlemler almıştır?

·   Son zamanlarda şeker pancarının fabrikaya teslimatı ile ilgili
sözleşme imzalanırken şeker üreticilerine karşı şeker pancarı
yetiştiricilerinin müzakere gücünü artıran bir kanun tasarısı kabul edildi.
Böyle geniş kapsamlı bir toplu pazarlık sistemi AB tarımındaki
diğer sektörlerde mevcut değildir. (…)(European Commission, 2016)*

 Yani kısaca AB’nin kota sisteminden vazgeçmesinin
arkasındaki “temel neden” ihtiyari tazminat nedeniyle
2006-2010 yılları arasında şeker üretiminin daralması ve 80
tane pancar şekeri fabrikasının kapanmasıdır. Amaç
pancar şekerini ve pancar üreticilerini güçlendirmektir;
bu amaçla “şeker üreticilerine karşı şeker
pancarı yetiştiricilerinin müzakere gücünü artıran bir
kanun tasarısı kabul edilmiş” durumdadır. Üstelik
böylesi “geniş kapsamlı bir toplu pazarlık sistemi
AB tarımındaki diğer sektörlerde mevcut değildir.

AB’nin pancar üreticisini güçlendirmek için ve AB
tarım sektöründe sadece pancar üreticileri için aldığı bu
karar Cargill’in raporunda tümüyle çarpıtılmakta, AB’de kotların kaldırılması süreci rapor boyunca bir tür “mısır ve pancar karşıtlığı” ve bu mücadelede mısırın ne kadar önemli olduğu ve pancarın ne kadar zayıf bir tarımsal ürün oluğu şeklinde sunulmaktadır. Çarpıtma AB politikalarındaki amacın yanlış aksettirilmesi ile başlayıp mısır ve pancar üzerinden kurulan
sahte bir karşıtlıkla devam etmektedir.

Oysa yukarıdaki alıntıdan da görülebileceği gibi AB’nin kotalara ilişkin kararı yıllardır PANKOBİRLİK olarak bizlerin kota sistemine karşı ve pancar çiftçisinin desteklenmesi hususunda Hükümetlerimize yaptığı telkinlerle uyumluluk içerisindedir. AB nezdinde alınan karar pancar tarımını güçlendirmeye yöneliktir ve yerinde bir karardır.

NBŞ üreticilerinin beklentileri doğrulusunda her fırsatta dile getirdiği “2017 yılından sonra AB de şeker kotaları kalkıyor, bizde de kalkmalı” şeklindeki masum(!) görünen beyanlarını burada bir miktar daha açmakta yarar görüyoruz. AB Şeker piyasasında kota sistemi Eylül 2017 tarihi itibarı ile dolmuş bulunmaktadır. Bu tarihten sonra pancar şekeri ve NBŞ’lerde üretim kotaları kaldırılacaktır. Ancak bu durum şirketlerin istediği kadar şeker üreteceği anlamına gelmemektedir. Çünkü AB’de gıda ürünlerinde kodeks uygulanmakta ve üretim titizlikle denetlenmektedir. Bu nedenle gıda firmalarının ürünlerinde kullanacakları şeker miktarı dolayısı ile şeker talebi çok değişmeyeceğinden kotaların serbest bırakılmasının AB bölgesinde tüketim boyutunda dengeleri değiştirmeyeceği rahatlıkla söylenebilir. Üretim boyutunda ise öngörülen senaryoya göre ortalama 16 milyon ton olan yıllık pancar şekeri üretiminin kotaların kaldırılmasıyla 20 milyon tonlara çıkacağı, yıllık 700 bin ton olan NBŞ üretimin ise yaklaşık 1,4 milyon tona, bazı tahminlere göre 2,3 milyon tona çıkacağı beklenmektedir. Ortaya çıkacak iç talep fazlası üretimin ihraç edilmesi planlanırken, AB’nin uyguladığı bu politika ile pancar şekeri üretimini göz ardı etmek bir yana üretimini daha da artıracağı görülmektedir.

Konu ile ilgili gelişmeler hakkında AB’nin sektörle ilgili çok önemli kuruluşu olan ve aynı zamanda PANKOBİRLİK olarak bizim de üyesi bulunduğumuz CIBE (Uluslararası Avrupa Pancar Üreticileri Konfederasyonu) ile görüşmeler yapılmış 2017 sonrası şeker üretim kotaların kaldırılmasının AB şeker sektörüne etkileri ve sektörel beklentileri kendilerine sorulmuştur;

Kota ve şeker pancarı için minimum fiyat uygulamasının terk edilmesiyle, AB şeker pancarı üreticisinin istediği kadar pancar ekebileceği ifade edilmekle birlikte fabrikaların işleme kapasitelerinin ve kampanya sürelerinin de bu konuda belirleyici olacağı, bu nedenle birçok senaryonun gündeme gelebileceği tahmin edilmektedir. Üretimin dünya fiyatlarına bağlı olarak oluşacak pancar alım fiyatları ile yıllık veya çok yıllık yapılacak sözleşme koşulları doğrultusunda değişiklik gösterebileceği belirtilmiştir. Sonuç olarak analistlerin tüm tahminleri gelecek yıllarda AB şeker pancarı üretiminin artacağını ve 2017/2025 döneminde şeker üretiminin %17 artarak yaklaşık 19 milyon tona çıkacağını, böylelikle çiftçi üzerinde baskı oluşturmasına rağmen AB fiyatlarının azalarak dünya fiyatlarına yaklaşacağını ve AB’nin ihracatçı konumuna geri döneceğini belirtmektedirler. AB’deki bu gelişme yıllardır PANKOBİRLİK olarak bizlerin de talep ettiği pancar şekeri üretiminde yaklaşık %20’lik artışın, şeker fabrikaları üzerinde ölçek ekonomilerinden kaynaklı bir maliyet azalmasına yol açacağı ve şekerin daha ucuz fiyata üretilip satılacağı, aynı zamanda da fabrikaların kârlarının yükseleceği ve fabrikaların kendi imkânlarıyla yenileme yatırımlarını kolaylıkla yapabileceği şeklindeki görüşümüzle de uyumludur.  

Kotaların kaldırılması sonrası NBŞ üretimindeki durum ise şu şekilde tahmin edilmektedir; NBŞ üreticileri sektörleri hakkındaki genişleme potansiyelinin belirsizliği nedeniyle değerlendirme yapmalarının çok zor olduğunu belirtmekle birlikte, NBŞ üretiminin artmasında mısır hammadde fiyatı, AB şeker fiyatı ve NBŞ üretimi için yeni tesis maliyetleri gibi 3 ana faktörün önemli ve belirleyici olacağı ifade edilmektedir. Buna karşın pancar çiftçisinin ise daha fazla üretim yapmak için yatırım yapmaksızın kampanya dönemini uzatmasının yeterli olacağı vurgulanmaktadır.

Bu değerlendirmeler sonrasında pancar şekeri üretiminin artması yanında şeker yerine ikame edilen NBŞ üretiminin de 700 000 tondan 2,3 milyon tona yükselmesi beklenmektedir. Sonuç olarak AB şeker üretiminde düzenleyici sınırlar olmaksızın, şeker üreticilerinin üretim kapasitesi kullanımını optimize ederek, şeker üretiminde birim maliyetlerini düşürebilecek ve rekabetçi üretim yapanların dünya pazarında şeker satmasına imkân tanınmış olacaktır. Bu uygulama ile AB’nin şeker ithalatını 3,0-3,5 milyon tondan 1,5 milyon tona indirmesi ve ihracatını da 1,3 milyon tondan 2,5 milyon tona çıkarması beklenmektedir.

AB’yi örnek göstererek Türkiye’de de kotaların serbest bırakılmasını talep eden NBŞ üreticilerinin bu taleplerinin karşılanması durumunda ortaya çıkacak manzaranın AB gibi olmayacağı kesindir. Çünkü AB sistemler bütünüdür ve denetim mekanizmaları etkindir.

Ülkemizde ise bugün bırakınız gıda üretimini, kayıt dışı kaçak şeker girişinin çok yüksek olduğu, NBŞ üretiminin dahi denetlenemediği bir fiili durumla karşı karşıyayız. Bu açıdan ülkemizde kotaların serbest bırakılması demek kotalı 1 milyon ton, kotasız 350 bin ton olmak üzere toplam 1,35 milyon ton kurulu kapasiteye sahip NBŞ üretimin tam kapasite ile çalışması ve halkımızın 4-5 kat daha fazla NBŞ tüketmesi anlamına gelecektir.

3)  Amerika Birleşik Devletlerinde Halk NBŞ için
Tüketim Vergisi Konulmasını Talep Ediliyor:

Amerika Birleşik Devletleri’nde halen yürütülen bir imza kampanyası* aracılığıyla Amerikan Kongresi NBŞ’yi (Yüksek Furuktozlu Mısır Şurubunu) vergilendirmesi ve aynen sigara tüketiminde olduğu gibi tüketimin bu vergi yükü sayesinde sınırlandırılması için zorlanmaya çalışılıyor. Bu imza kampanyasında NBŞ’nin epidemik temelli obeziteye yol açtığı ve Amerika Birleşik Devletleri vatandaşlarının sağlığını olumsuz etkilediği vurgulanıyor. Ayrıca Amerika Birleşik Devletleri’nin en saygın dergilerinden birisi olan American Journal Clinical Nutrition’dan alıntıyla aşağıdaki gerçekler ortaya konuluyor:

§  Amerikalıların 1973 yılında 10 gram olan günlük NBŞ tüketimi 2000 yılında 80 gramın üstünde bir seviyeye ulaşmıştır;

§  Amerika Birleşik Devletleri’nde 1973 yılında %14’ün altında olan obez insan oranı 2000 yılında %23’ün üzerine çıkmıştır.

Kampanyanın amacı olarak ise:

1) devlete gelir sağlamak,

2) “Junk food” (çöp besinler) olarak adlandırdıkları ürünlerin fiyatında artış sağlayarak insanları daha sağlıklı besinleri tercih etmeye yönlendirmek, ve

3) obezitenin esas kaynağı olan kalorili tatlandırıcı oranını Amerika Birleşik Devletlerinde azaltmak sıralanmaktadır.  

Tüketicilerin NBŞ’ye olan tepkisi sadece bununla da sınırlı değildir. ABD’de nişasta bazlı şeker tüketimi azalıp, şeker pancar ve şeker kamışından üretilen şeker tüketimi artmaktadır. ABD Tarım Bakanlığı’nın 2018 yılı Şubat ayında yayınladığı ‘Şeker ve Tatlandırıcı Durum Raporu’[2] ve ‘2027 Uzun Dönem Tarımsal Beklentiler’ raporlarında ABD’de nişasta bazlı şeker tüketiminin azaldığı ve bunun şeker pancarı ve şeker kamışından elde edilen şekerle ikame edildiği belirtilmiştir. ABD’de 2000 yılında kişi başı günlük yüksek fruktozlu mısır şurubu tüketimi 46 gram iken, bu değer %35 azalarak 2016 yılında 30 gram olmuştur. ‘2027 Uzun Dönem Tarımsal Beklentiler’ raporunun 22. sayfasında ABD’de nişasta bazlı şeker tüketiminin azalmasının nedeni olarak sağlıkla ilgili kaygıların olduğu belirtilmiştir.

Bunun yanı sıra ABD’de şeker pancarı ve şeker kamışından üretilen şeker tüketimi 2000 yılında günlük kişi başı 48 gram iken %4 artarak 2016 yılında 50 gram olmuştur. ABD Tarım Bakanlığı raporunun 2027 beklentilerine göre yüksek fruktozlu mısır şurubu ve genel olarak nişasta bazlı şeker tüketimi azalmaya devam edecek ve ABD kişi başı şeker tüketiminde şeker kamışı ve şeker pancarından elde edilen şekerin payı giderek artacaktır. Bu rapora göre ABD’de 2016 yılında 11,2 milyon ton olan toplam şeker pancarından ve şeker kamışından elde edilen şeker tüketiminin %21 artarak 2027 yılında 13,5 milyon ton olacağı tahmin edilmektedir.      

ABD Tarım Bakanlığı’nın 2018 yılı Şubat ayında yayınladığı ‘Şeker ve Tatlandırıcı Durum Raporu’ ve ABD Kongresi’nin Nisan 2016 tarihinde yayınladığı ‘ABD Şeker Politikasının Temelleri’ raporlarına göre, 2000-2017 yılları arasında ABD rafine edilmemiş şeker fiyatları Dünya rafine edilmemiş şeker fiyatlarının (F.O.B. Londra) ortalama olarak %91 üzerinde olmasına rağmen ABD’de yetişen şeker pancarı ve şeker kamışı işleyen şeker fabrikalarına her yıl kredi ve alım garantisi verilmektedir. Ayrıca ABD fabrika bazlı üretim kotası belirleyerek pancar şekeri üretimi yapmaktadır. ABD tarım bakanlığı raporlarına göre 2018 yılında rafine edilmiş şeker için ton başına ortalama olarak 531$/ton minimum fiyattan alım garantisi verilmektedir. Ayrıca bu fabrikalar bu garantiden yararlanabilmek için şeker pancarı ve şeker kamışı üreticilerine de minimum belirlenen fiyattan ödeme yapmak zorundadırlar. Bu suretle hem şeker pancarı ve şeker kamış üreticileri hem de şeker fabrikaları fiyat garantisine alınmaktadır.

Aşağıdaki tabloda ABD’deki gelişmeler ve gidişat ile Cargill raporundaki öneriler aynı tablo üzerinde değerlendirmeye çalışılmıştır.

Tablo 2: Cargill Şeker Piyasası Mevcut Durum ve Değerlendirme Raporu ile ABD Tarım Bakanlığı ve Kongre Raporlarının Karşılaştırılması

Anlaşılacağı üzere Cargill firması başta menşei ülke ABD olmak üzere zor durumdadır. Giderek de daha zor duruma düşeceği aşikardır. Bu amaçla yine ABD Tarım Bakanlığı’nın 14 Şubat 2018 tarihli ‘Şeker ve Tatlandırıcı Durum Raporu’ ve ‘2027 Uzun Dönem Tarımsal Beklentiler’ raporlarında ABD’de azalan nişasta bazlı şeker talebinden dolayı ABD’nin nişasta bazlı şeker üretiminin devamlılığının ihracata bağlı olduğu belirtilmektedir. ABD yüksek fruktozlu şeker şurubu ihracatı 2010 yılında 1,6 milyon ton iken %12 azalarak 2015 yılında 1,4 milyon ton olmuştur. Bu durum ABD’de nişasta bazlı şeker üretimi için yeni uluslararası pazarların bulunmasının önemini göstermektedir. AÇIKÇASI BAŞTA ÜLKEMİZ OLMAK ÜZERE CARGİLL FİRMASININ YENİ PAZARLAR AÇMAK İÇİN SALDIRIYA GEÇMESİNDE MENŞEİ ÜLKESİNDE DARALAN PAZAR PAYI ETKİLİDİR; ABD TARIM BAKANLIĞI DA RAPORUNDA AÇIKÇA “ARTIK BİZDEN SİZE HAYIR YOK GİDİP BAŞKA ÜLKELERİ ELE GEÇİRİN” DEMEKTEDİR……

 Bunun vebali bu sürece izin veren hükümetlerin ve bürokratların boynuna olacaktır…

4)   Mısır ve Şeker Pancarı Karşıtlığı Yanıltması:

Önceden de belirttiğimiz gibi mısır, şeker pancarının ikamesi olarak kullanılabilecek bir ürün değildir. Şeker üretimi bakımından kısmi bir ikamenin mevcudiyeti şeklinde değerlendirme yapılabilir ancak pancar şekeri ile mısır şekeri hiçbir zaman aynı ürün değildir; ortadaki durum da bir mısır-pancar karşıtlığı değil NBŞ ve pancar şekeri karşıtlığıdır.

Her ne kadar Cargill raporunda bu iki şekerin aynı olduğu iddia edilse de bu kesinlikle doğru değildir. Pancar şekerinde şeker doğal halde mevcuttur; ancak mısırdan şeker doğal yolla elde edilememekte, nişasta elde edilmekte ve kimyasal süreçler yardımıyla bu yapay bir şeker haline getirilmektedir. Bu, suntadan yapılmış mobilya ile masif mobilya arasında aynılığı iddia etmek kadar abesle iştigaldir.

Dünya genelinde ve ülkemizde her geçen gün nişasta bazlı şekerin sağlığa zararlarına karşı kamuoyu tepkisinin arttığı ve tüketicilerin doğal şeker statüsünde olan pancar şekerini tercih ettiği göz önünde bulundurulduğunda, sayıları her geçen gün artan bu tüketici kitlesinin talepleri açısından da nişasta bazlı şekerlerin pancar şekerinin yerine ikame edilemeyeceği açıktır. Pancar şekeri ve pancar şekeri kullanan ürünler günümüzde ciddi bir tercih sebebidir. Bu bakımdan ısrarla pancar şekeri arayan ve sayısı her geçen gün artan pancar şekeri tüketici kitlesini göz ardı edemeyeceğimize göre piyasadaki konumlanışı itibari ile de NBŞ ve pancar şekeri aynı ve birbirinin ikamesi ürünler değildir. 

Tüm bu gerçekler Cargill raporunda tümüyle çarpıtılmakta, rapor tümüyle pancar şekerinin ekonomik olmadığı, mısır şekerinin ise çok daha verimli ve ekonomik olduğu savunusu üzerinden yürümektedir. Bu savunu da doğrudan NBŞ üzerinden değil de mısır üzerinden yapılmaktadır; zira bu bile Cargill’in elinde NBŞ’yi savunacak hiçbir malzeme olmadığının, bu nedenle mısırın arkasına saklandıklarının açık bir göstergesidir.

Daha önce de belirttiğimiz gibi pancar üretimi daha fazla mısır üretiminin önünde hiçbir zaman engel teşkil etmemektedir. Aksine, münavebeli bir ürün olan, dört yılda bir ekilen ve kendisinden sonraki ürünün verimine %20 katkı sağlama kapasitesine sahip olan pancar, mısır verimi üzerinde de olumlu bir etkiye sahiptir. Ancak her zaman ve her bölge için pancardan sonraki münavebe ürününün mısır olması gerektiğini savunmak da mümkün değildir. Bölgelerin yağmur alma oranları ve topraktaki mineral kaybının minimuma indirilmesi gibi hususlar dikkate alınarak bölgesel münavebe deseni ortaya çıkartılmalıdır.

Pancar ve mısır üzerinden kurulan bir karşıtlık saçma olduğu kadar mevcut durumu çarpıtma, kamuoyunu yanlış bilgilendirip bu sayede çıkar elde etmeye yönelik olarak kurgulanmış (en basit tanımıyla) ‘hatalı’ bir senaryodur. Daha da önemlisi başta Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığımız olmak üzere ülkemizdeki tüm tarım otoritelerini, politikacılarımızı ve bürokratlarımızı ‘cahil’ ve ‘hiçbir şey bilmez’ statüsüne indirip adeta bizlerle ‘alay’ etmektir. Ülkemiz insanı, politikacıları, bürokratları ve otoriteleri Cargill’in bu tavrını anlayıp gerekli refleksi göstermeye muktedirdir.

5)   Pancarın Mısıra Göre 2 Kat Su Tükettiği Çarpıtması:

Cargil raporu mısır ve pancarı karşılaştırırken inanılmaz yanıltıcı, yanlış bilgiler vermekte, bu bakımdan hiçbir akademik referans bile gösterme desteği görmemekte, adeta “kuyuya bir taş atmakta ve bizlerin çıkartması için çabalamamızı” seyre durmaktadır.

Raporda hiçbir bilimsel referans kullanmadan “Yüksek bir verim için mısırın gelişim döneminde yaklaşık 480 mm su isteği bulunmakta iken şeker pancarının su tüketimi yaklaşık 900 mm’dir” şeklinde bir cümle sarf edilmektedir ki bu tümüyle yanlış bir bilgidir. Uzun süredir Cargill bu yanlış bilginin ülkemizde bir numaralı arz mercii olarak, buradan prim elde etmeye çalışmaktadır.

Bir kere en cahil insan bile herhangi bir bitkinin su gereksiniminin, yetiştirildiği bölgeye göre, o bölgenin aldığı yağış oranına vb. göre farklılık gösterdiğini bilebilecek donanıma sahiptir. Gerçek şu şekildedir:

Şeker pancarının su gereksinimi şeker kamışının yaklaşık %50’si kadardır. Avrupa’da yoğunlukla şekerpancarı üretilen alanlarda sulama ihtiyacı nispeten düşüktür. Şeker pancarı toprak suyunun çok etkin kullanımını sağlamaktadır.

İklimsel özellikler nedeniyle Belçika, İrlanda, Danimarka ve Finlandiya’da şeker pancarı neredeyse hiç sulanmaz. İngiltere, Almanya, Fransa, İsveç ve Hollanda’da şeker pancarı alanının küçük bir kısmı sulanmaktadır. İtalya ve Avusturya’da ekim pancar alanları (%25-%35) arasındaki bir oranda sulanmaktadır. İklimsel gereklilikten kaynaklanan nedenlerle Ülkemiz gibi Akdeniz kuşağında yer alan İspanya’da (%80), Portekiz’de (%100) ve Yunanistan’da (%100) sulama yaygındır.

Ülkemizde 2016 yılı itibariyle; Tarla ürünleri toplam ekiliş alanı 15,6 milyon hektar olup, şeker pancarı ekiliş alanı 322 bin hektardır.

            Şeker pancarı ekim miktarının tarla ürünleri içerisindeki payı %0,39’dur. Verilerden de görüleceği üzere göre Ülkemiz genelinde DSİ sulama alanlarının %1,9 i pancar üretimine ayrılmaktadır. (Bknz. Tablo 1)

Tablo 3: DSİ Sulamalarında Bitki Deseni (%)

Kaynak: DSİ Haritalı İstatistik Bülteni, 2015

(Ek Çizelge 14-4 ve Ek Çizelge 14-4/A)

 Pancar ve mısırın Orta Anadolu koşullarında ihtiyaç duyduğu su miktarını doğru ölçen bilimsel bir çalışmanın verileri aşağıdaki tablodaki gerçeği ortaya koymaktadır:

Tablo 4: Orta Anadolu koşullarında aylara göre bitkilerin günlük ortalama ve mevsimlik toplam su tüketimleri

Kaynak: Ankara Ü. Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü, Şubat 2007.

Tablodan da görüleceği üzere, sulu tarım alanlarında mısırın su tüketimi 641.2 mm olurken, Nisan - Ekim aralığında üretilen pancarın su ihtiyacı 720,5 mm olarak ölçülmüştür. Cargill’in nereden ve nasıl elde ettiği ve hangi iklim koşulları için saptadığı sulama oranları tümüyle ‘uydurma’dır; gerçeği çarpıtmaya ve bu sayede kendisine çıkar sağlamaya yöneliktir.

Eğer mısır ve şeker pancarının arasında su tüketimi açısından bir karşılaştırma yapmamız gerekirse aşağıda maddeler halinde sıraladığımız DOĞRULAR da mutlaka göz önünde bulundurulmak zorundadır:

1.      Şeker pancarının üretim süresi mısıra göre daha uzundur. Orta Anadolu’da şeker pancarı mısıra göre1 ay önce ekilmekte, 1-1,5 ay sonra hasat edilmektedir. Şeker pancarı toprakta kaldığı bu fazla süre içerisinde sulanmamaktadır. Ekimin yapıldığı Nisan başlarında toprak profilinde kış yağışları dolayısı ile yeteri kadar su bulunmaktadır. Ayrıca üreticiler şeker pancarında polar yükselmesi için sulamayı Eylül ortasında kesmekte son 1-1,5 ay toprağı kurutmaya bırakmaktadırlar.

2.      Su tüketimine temel teşkil eden rakamlar toprak yüzeyinden buharlaşma değerlerini de içermektedir. Bitki su tüketimi için belirtilen suyun bir kısmı da toprak yüzeyinden olan buharlaşma kaybıdır. Orta Anadolu’da iklimsel zorunluluk dolayısıyla şeker pancarı Nisan ayı başlarında, mısır ise Mayıs ayı başlarında ekilmektedir. Şeker pancarı ile mısır ekimi arsındaki 1 aylık süre içerisinde şeker pancarı ilk 8-10 günü çimlenme ve çıkış için geçirmekte geri kalan yaklaşık 3 hafta boyunca su kullanımı çok düşük olmaktadır. Kısacası şeker pancarının bitki su tüketimi olarak verilen rakamların bir kısmı özellikle bu dönem toprak yüzeyinden olan buharlaşma kaybıdır. Aynı tarlaya mısır ekimi planlanmış olsaydı, toprak 1 ay daha boş kalacak ve bu süre içinde de topraktan buharlaşma yine olacaktı. İklim koşulları gereği mısır Orta Anadolu’da nisan başlarında ekilemeyeceğinden bu süredeki su kayıplarının bitki su tüketimine eklenmesi durumunda mısırın su tüketimi ile şekeri pancarı su tüketimi aynı olacaktır.

Bitki su tüketimi tahminlerinde kullanılan bazı yaklaşımlar yukarıdaki uygulamaları dikkate almadığı gibi, sadece iklimsel veriler ve üretim sezonu uzunluğunu göz önüne alarak bitki su kullanımlarını tahmin etmekte ve aynı iklim koşullarında, şeker pancarının bitki su tüketimlerini fazla hesaplamaktadırlar. Bu hesaplamalar birçok değişkeni göz ardı ettiği için doğru kabul edilmesi de mümkün değildir.

3.      Şeker pancarı 4 yılda bir ekilmekte, mısır ise kontrol edilmediği için bu dört yıl içerisinde genelde 2 veya 3 defa ekilebilmekte, dolayısıyla su tüketimi 2 veya 3 kat daha yüksek olabilmektedir. Bu durum, su fakiri olan ülkemiz için sürdürülebilir bir üretim olamaz. Mevcut su kaynakları bunu karşılayamayacağı için çok kısa süre içerisinde topraklarımız çoraklaşacak ve bitkisel üretim dışına çıkabilecektir. Şeker pancarından sonraki sezon su tüketimi az olan buğday ekilmesi ise su kaynaklarımızın korunmasına yardım etmektedir.

4.      Ülkemizin çok değişik coğrafik ve iklimsel özelliklere sahip olması dolayısı ile bitkilerin su tüketim miktarları da değişiklik göstermektedir. Nemli veya geçit iklimlerinde, örneğin Sakarya’da şeker pancarı ve mısır arasındaki su tüketimi rakamları birbirine çok yaklaşmaktadır. Bu nedenle şeker pancarı 900 mm, mısır 480 mm su tüketiyor ifadesi yanlış ve önyargılı bir ifadedir. Bu veriler, şeker pancarı için en kurak bölgelerdeki değer, mısır için ise nemli bölgelerde bile olmayacak kadar düşük bir değerdir ve abartılı bir karşılaştırmadır. Haksız ve gerçek olmayan bu yoruma katılmak mümkün değildir.

5.      Şeker pancarı ve mısır bitkilerine ait üretim süreleri ve son 30 yıllık meteoroloji verilerine bağlı olarak bitki su tüketimleri ve üretim süresince düşen yağış miktarları ile bunların arasındaki farktan hesaplanan sulama suyu ihtiyaçlarına ait veriler incelendiğinde şeker pancarı ile mısır sulama suyu ihtiyaçları arasındaki farkın aslında çok fazla olmadığı Tablo 3’de görülebilir. Cargill raporunda sadece bitki su tüketimleri verildiği için sanki bu miktar su toprağa veriliyormuş gibi bir algı oluşturulmaktadır. Şeker pancarı, mısıra göre erken ekilip geç hasat edildiği için düşen yağış miktarı da orantılı olarak fazla çıkmaktadır. Burada, şeker pancarının 4 yılda bir ekildiği, mısırın da bu süre içerisinde 3 defaya kadar yetiştirilebildiği hesaba katılırsa, kurak ve yarı kurak bölgelerde mısırın yeraltı ve yer üstü su kaynaklarını nasıl tükettiğini bir kez daha vurgulamakta yarar vardır.

Tablo 5: Şeker pancarı ve mısır bitkilerinin bitki su tüketimleri, üretim süresince düşen yağış miktarları ile sulama suyu ihtiyaçları

(Türkiye’de Sulanan Bitkilerin Bitki Su Tüketimleri, TAGEM, 2017)

Benzer şekilde, ABD de yoğun olarak şeker pancarı ve mısır yetiştiren Nebraska
ve Colorado Eyaletlerinin farklı bölgelerde bitkilerinin su tüketimleri, üretim süresince düşen yağış miktarları ile sulama suyu ihtiyaçları Tablo 4’te incelendiğinde aslında her iki bitkinin sulama suyu ihtiyaçları arasındaki farkın bu bölgeler için de çok da farklı olmadığı görülebilir.

Tablo 6: ABD de şeker pancarı ve mısırın birlikte üretildiği iki eyalette, farklı istasyonlara ait bitki su tüketimleri, üretim süresince düşen yağış miktarları ile sulama suyu ihtiyaçları

6.      Şeker pancarı bir çapa bitkisidir ve üretim sezonu süresince 2 defa çapalanır. Bu sırada toprak yüzeyinde oluşmuş kaymak tabakası kırılacağından sulama ile verilen suyun yüzey akışı ile kaybı en aza inmekte ve yüzeyde ‘toprak malçı’ olarak tanımlanan gevşek bir örtü oluşmaktadır. Bu tabaka, sulama sonrası topraktan buharlaşma ile olan su kaybını azaltır. Ayrıca, çapalama ile toprak alt katmanlarından yüzeye suyun taşınmasında görev alan büyük ve küçük borucukların kırılması sonucunda su daha fazla yukarı hareket edemez. Bu şekilde ciddi miktarda su, toprak içerisinde ve kök bölgesinde korunmuş olur. Bu uygulamanın etkinliği çapalamaya ve toprak yapısına bağlı olarak değişmektedir.

7.      Şeker pancarının tuzlu, alkali (sodyumlu) ve borlu topraklara ve sulama sularına karşı toleransları çok yüksektir. Mısır ise tuza yarı hassastır. Bor, tuzlara kıyasla toksiktir ve çok düşük değerlerde bile ölümcül sonuçlara neden olmaktadır. Orta Anadolu yer altı sularında suyun bor içeriğinin izin verilen sınır değerlerinin üzerinde olması orta vadede toprakta bor birikimine neden olacak ve topraklarımızın verim gücünü düşürecektir. Tuzlu toprakların en yüksek faydayla kullanılabilmesi için doğru bitki ve cinsinin seçilmesi ve sulamanın kontrollü ve doğru yapılması gerekmektedir.

Bazı bitkilerin tuza ve bora dayanıklılıkları Tablo 5 ve 6’da gösterilmiştir.

Tablo 7: Bazı bitkilerin tuza dayanıklılıkları (USSL, United State Salinity Laboratory)

Tablo 8:  Bitkilerin bora dayanıklılıkları

8.      Bu zamana kadar yapılan çalışmalarla mısır bitkisinin şeker pancarına göre eşit miktarda verim ile topraktan kaldırdığı azot, fosfor ve potasyum miktarları daha yüksek olduğu belirlenmiştir.

Tablo 9: Mısır ve Şeker Pancarının NPK Kullanımı

Tablodan da görülebileceği gibi mısır bitkisi bir ton tane+sap verimi ile topraktan şeker pancarı bitkisine göre 2,1 kat daha fazla azot, 2.04 kat daha fazla fosfor ve %28 oranında daha fazla potasyum kaldırmaktadır. Diğer bir deyişle bir ton yumru (kök) ve yaprak verimi ile şeker pancarı bitkisi mısır bitkisine göre topraktan %52,5 oranında daha az azot, %51 oranında daha az fosfor ve %22 oranında daha az potasyum kaldırmaktadır. Bitkilerin birim verim ile kaldırdıkları NPK miktarları arasındaki bu farklar kimyasal gübre kullanımına da aynen yansımaktadır. Çünkü Konya ovasında çiftçiler tarafından dekara uygulanan azot miktarı mısır bitkisi için 30-40 kg arasında, şeker pancarı için ise 16-25 kg arasında değişmektedir. Fosfor ve potasyum kullanımı da azot kullanımına benzerdir. Kimyasal gübrelerle toprağa uygulanan söz konusu besin elementlerden çok önemli düzeylerde kayıplar meydana geldiğini ve meydana gelen kayıp miktarlarının uygulanan miktar ile orantılı olduğunu belirten çok sayıda araştırma sonucunu dikkate aldığımızda mısır tarımının şekerpancarı tarımına göre topraklarımıza ve çevreye çok daha fazla olumsuz etkileri olduğu ifade edilebilir.

9.      Cargill raporunda “pancar için ikinci ürün yok mısır için var” denilmektedir. Bu bilgi eksik olduğu için yanlıştır. Doğrular çarpıtılmaktadır. Mısır için ikinci ürün nemli bölgeler için geçerli olmakla birlikte, sulaması yeraltı suyuna bağlı olan kurak ve yarı kurak bölgeler için ise geçerli ve sürdürülebilir bir üretim modeli değildir.

10.  Cargill raporunda değişik ülkeler ile Türkiye’nin mısır verimleri karşılaştırılmıştır. Oysa ülke bazında bu şekilde bir karşılaştırma son derece yanıltıcıdır. Burada AB, Arjantin, Kanada ve ABD’nin bazı bölgelerinde iklimsel uygunluk (yağış ve sıcaklık miktar ve dağılımları) dolayısıyla üretim maliyetleri düşük, verimler yüksektir. Bu ülkelerden bazılarında (ABD, Arjantin, Brezilya) ‘sıfır işleme’ uygulaması kapsamında mısırın anıza ekimi özendirilmekte, bu konuda mali teşvikler verilmektedirler. Burada, Türkiye’nin mısır veriminin dünya ortalamasından yüksek veya bu ülkelere yakın gibi gösterilmesi yanıltıcı bir açıklamadır. Diğer taraftan, Türkiye’nin yüksek buharlaşma ve terleme ile su kayıpları olan Meksika, Kazakistan, Çin gibi kuraklık ve sulama sorunu yaşayan, verimleri doğal olarak düşük ülkelerle karıştırılması da doğru değildir. Türkiye’de Marmara ve Karadeniz Bölgesi dışında mısırın sulanması için yüksek enerji, işçilik ve yatırım maliyetleri dolayısı ile pahalı bir üretim yapılmakta; ayrıca su azlığı ve sulama nedeniyle toprakların tuzlulaşması dolayısıyla verimliğin sürdürülebilmesi zorlaşmaktadır. Üstelik daha az su kullanan ayçiçeği ve kanola, gibi yağ bitkileri ile baklagillerin üretileceği bölgelerde, kurak ve yarı kurak bölgelerin doğal bitkisi olmayan mısırın özendirilmesi döviz kaybı, yüksek yatırım harcamaları gibi mali olumsuzluklar yanında toprak ve su kaynaklarımızı yok eden akıl ve mantık dışı bir önermedir.

11.  Cargill raporunda Türkiye şeker pancarı veriminin düşük olduğu belirtilmiştir. Bu da son derece yanlı ve yanlış bir açıklamadır. Pancar üretiminin yapıldığı alanların bir kısmı ciddi tuz, sodyum ve bor sorunu olan topraklardır. Bu topraklarda pancar ve arpa gibi ürünler ideal olmakla birlikte, bölgenin niteliğinden kaynaklı olarak bu ürünlerin verimlerinin oransal olarak düşük olması da zaten beklenen bir sonuçtur. Bu topraklar başta mısır olmak üzere başka ürün yetiştirilmesinde kullanılmış olsaydı, verimleri çok ciddi anlamda düşük olurdu. Bu tür tuzlu, sodyumlu ve borlu topraklarda çiftçinin en azından 4 yıl da bir gelir elde etmesi için pancar üretmesi son derece doğrudur.

12.  Kaldı ki ülkemizde faaliyet gösteren şeker fabrikalarında su tüketimin minimum seviyede tutulmaktadır. Pancarın ihtiva ettiği yaklaşık %75 oranındaki su, pancarın işlenmesi sırasında buharlaştırılıp, yoğunlaştırılarak pancarın yıkanması ve şekerin kristalizasyonunda kullanılmaktadır. Yani fabrikalarda kullanılan suyun önemli bir kısmı şeker pancarı bünyesindedir ve bu su tekrar ve tekrar kullanılarak şeker fabrikalarının her türlü su ihtiyacı karşılandığı gibi bu süreçte şeker fabrikalarının ihtiyaç duyduğu elektrik ve ısıtma ihtiyaçları da bu su sayesinde üretilmektedir. 

13.  Bunun yanı sıra pancarın suyla taşınması ve yıkanması sırasında kullanılan su geri dönüşüm yoluyla defalarca kullanılmaktadır. Ayrıca fabrikalarının su arıtma tesislerinde çökeltme yoluyla biyolojik arıtmaya tabi tutularak tekrar kullanılmaktadır.

14.  Şeker pancarı hiçbir şekilde kuraklığın sebebi değildir. Şeker pancarı toprakta nemi tutan, yaprakları vasıtasıyla atmosfere saldığı oksijen oranı, aynı miktardaki bir orman alanından daha fazla olan bir bitkidir. Bir dekar şekerpancarının fotosentez sonucu havaya verdiği oksijen 6 kişinin 1 yıllık oksijen ihtiyacını karşılamaktadır. 1 dekar şeker pancarının üretilmesi aşamasında fabrikada işlenmesi süresinde havaya verdiği karbondioksit gazının 26 katı oksijeni fotosentez ile havaya vermektedir. Bu yönüyle Kyoto protokolü çerçevesinde başlayacak ülkeler arası emisyon ticaretinde ülkemizin elindeki en önemli kozlardan birisidir. Bu yönleriyle çevreci bir bitki olan şeker pancarı, kendinden sonra ekilen ürünlere de daha az girdi kullanılmasına rağmen %20 oranında verim artışı sağladığı da bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Böylece hem üretim maliyetleri düşmekte hem de toprak ve su kaynaklarının daha az kirlenmesi sağlanmaktadır.

15.  Şeker pancarının %25’i kuru madde, %75’i ise sudur. Fabrika da işlenmesi aşamasında ihtiyaç duyulan suyun önemli bir kısmı, pancarın bünyesindeki suyun geri dönüşümünden karşılanmaktadır. Bu da göstermektedir ki, şeker pancarı tarladan, şeker oluncaya kadar ki süreçte çevreci bir bitkidir.

16.  Şeker pancarı üretiminin iklim değişikliği çerçeve anlaşması ile tanımlanan ve sera etkisi yaratarak küresel ısınmaya neden olan gazların azaltılması noktasındaki pozisyonunun belirlenmesi ve şeker pancarı ekim alanlarında fotosentez sonrası açığa çıkan oksijen ile absorbe edilen karbondioksit oranlarını saptamaya yönelik bir çalışma yapılmıştır. Çalışmada şeker pancarının ekim, sulama, ilaçlama, söküm işlemlerinde tarım aletleri tarafından tüketilen oksijen ve salınan karbondioksit toplam değerlerden düşülmek sureti ile hesaplanmıştır. Şeker fabrikalarında, üretim esnasında kazan dairelerinden (yakıt kullanımı sonucu) kaynaklanan baca gazları (CO, CO₂, SO₂, NO) dikkate alınmıştır. 2003 yılı verileri ile Türk Şeker Sektörü tarımsal faaliyetleri ile 5.61 milyon ton CO₂ absorbe edici faaliyet gerçekleştirmiştir. Yine aynı yıl itibarı ile şeker üretim sanayi tesislerinde de, yaklaşık 1,75 milyon ton CO₂ emisyonu yaratılmıştır. Böylece ortaya çıkan toplamda 3.86 milyon ton CO₂ azaltımı, bir üretim sezonunda ülkemiz için sağlanan önemli bir avantaj olarak nitelendirilmelidir.

17.  Şeker üretimi amacıyla yetiştirilen şeker pancarı dışında etanol amaçlı üretilen şeker pancarı ekim alanlarını da hesapladığımızda bu oranın çok daha üst seviyelere çıkartılabileceği görülecektir. Türkşeker’ce yapılan araştırmalar sonucunda Türkiye’nin her yıl 3,2 milyon hektar alanda şekerpancarı yetiştirme potansiyeline sahip olduğu ortaya konulmuştur. Bu durumda dörtlü münavebe sistemine göre, Ülkemiz her yıl 800 bin hektar alanda şeker pancarı yetiştirme potansiyeline sahiptir. Bu alanın halen yaklaşık 350 bin hektarında şekerpancarı üretimi yapılmakta olup, geri kalan 450 bin hektarında enerji tarımı yapılabilecektir. Biyoyakıt amaçlı üretilen şeker pancarının absorbe edeceği karbondioksit miktarı ile fosil yakıt kullanımını azalmasından dolayı tasarruf edeceği emisyon toplamı yaklaşık 11,2 milyon ton olacaktır. Şeker amaçlı üretilen pancar ile biyoyakıt amaçlı üretilen pancar ve diğer ürünlerin sağladığı bu değerleri hesapladığımızda yaklaşık 15 milyon ton gibi çok önemli bir karbondioksit absorbsiyonunu ülkemizin hanesine artı değer olarak yazacaktır. Bunun parasal değerini hesapladığımızda, AB normlarında 1 ton karbondioksitin bertaraf edilmesi için 15 Avro gerektiğinden hareketle yaklaşık 225 milyon Avroluk bir çevresel fayda sağlayacaktır.

İŞTE TAM DA BU NEDENLERDEN DOLAYI NE AVRUPA BİRLİĞİ NE DE AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ HİÇBİR ZAMAN PANCAR VE PANCAR ŞEKERİ ÜRETİMİNDEN VAZGEÇMEMEKTE; YUKARIDA AB ÖRNEĞİNDE DE ANLATILDIĞI GİBİ TÜM TEDBİRLERİ ŞEKER PANCARI TARIMINI VE PANCAR ŞEKERİNİ TEŞVİK EDECEK YÖNDE ALMAKTADIR. MISIRI ŞEKER PANCARININ İKAMESİ OLARAK DÜŞÜNECEK VE SUNACAK DÜNYA YÜZÜNDEKİ TEK ZİHNİYET CARGİLL ZİHNİYETİ OLSA GEREKTİR…

6)      Dünyanın En Pahalı 2. Şekerini  Kullandığımız Yalanı:

Bu konuda fazla söze gerek olmadığını düşünüyoruz. Aşağıdaki tablo bu yalanı açıkça ortaya koymaktadır:

Tablodan da açıkça görüleceği gibi Cargill’in Türkiye’de dünyanın en pahalı 2. Şekerini kullandığımız saptaması tümüyle bir yalandan ibarettir. Türkiye’de şeker fiyatları dünya ölçeğinde ortala hatta ortalamanın altında kabul edilebilecek bir fiyat seviyesine denk gelmektedir.

Üstelik bu maliyetleri ve fiyatları aşağı çekmek mümkündür. Bunun için ortalama 1/3 oranında eksik kapasiteyle çalışan şeker fabrikaların tam kapasiteyle çalıştırılması ve bu sayede ölçek ekonomilerinden kaynaklı maliyet tasarruflarının yansıtılması bile dünya ölçeğindeki ucuz şekerler üreticilerinden birisi olmamız için yeterli olacaktır.

Yine Cargill kuyuya bir taş atmaktadır, nasılsa kaybedecek bir şeyi yoktur; ya da göle bir maya çalmaktadır ya tutarsa demektedir! Ama tutmasına imkân yoktur. Cargill, kamuoyunu alenen yanlış bilgilendirmektedir.

7)      ‘Nişasta Bazlı Şeker ve Halk Sağlığı’ Çarpıtması

Sadece bir tanesi (araştırma olduğu ‘iddia edilen’) dışında, bir takım sağlık uzmanlarının hazırladığı rapor ve bir grup akademisyenin yaptığı açıklama ile saygıdeğer bir Bakanımızın bir dergiye verdiği röportaj sırasında belirttiği kanaatler* üzerinden ve pancar şekeri ile nişasta bazlı şekerin yapı taşları itibariyle bir fark olmadığı varsayımına dayanarak nişasta bazlı şekerin insan sağlığı üzerinde olumsuz bir etkisinin olmadığı savunulmaktadır.

Burada gerek sayın Bakanımızın, gerekse de kim oldukları bile olmayan beslenme uzmanlarımızın kanaatlerinin tam tersine sahip birçok bakan, milletvekili, akademisyen ve beslenme uzmanının olduğunu belirtmek isteriz.

Araştırmaya dayandığı iddia edilen araştırmanın adı ise yoktur. “Avrupa Gıda Otoritesi (EFSA), tarafından 1924/2006 (EC) Numaralı Yönetmelikle ortaya konulan metodoloji çerçevesinde yapılan araştırma” cümlesini okuyan herkes Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesinin bir araştırma yaptığı izlenimine kapılacaktır ancak burada Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesinin araştırması söz konusu değildir; bu otoritenin ‘beslenme ve sağlık hakkı’na ilişkin ilkelerini belirlediği metinden bahsedilmektedir. Bahsi geçen araştırma da (güya) bu ilkeler göz önünde bulundurularak yapılmıştır ama araştırmaya ilişkin hiçbir referans yoktur. 

Bu noktada Cargill’in iddiasının tam tersine nişasta bazlı şekerin insan sağlığı üzerinde olumsuz etkilerinin olduğunu ve obeziteye yol açtığını gerçekten bilimsel araştırmalarla ispat eden ve dünyanın saygın dergi ve yayınevlerince yayınlanmış yüzlerce çalışmadan sadece birkaçına referans vermenin uygun olduğunu düşünmekteyiz:

Ø  J.M. Rippe (ed.), Fructose, High Fructose Corn Syrup, Sucrose and Health, Nutrition and Health, 13 DOI 10.1007/978-1-4899-8077-9_2, © Springer Science+Business Media New York 2014.

Ø  Parker M. Sugar barons: family, corruption, empire and war. London: Hutchinson; 2011.

Ø  Keys AB. Seven countries: a multivariate analysis of death and coronary heart disease. Cambridge, MA.: Harvard University Press; 1980.

Ø  Bowman BA, Forbes AL, White JS, Glinsmann WH. Introduction to the health effects of dietary fructose. Am J Clin Nutr. 1993;58(5):721S–3.

Ø  Glinsmann WH, Bowman BA. The public health significance of dietary fructose. Am J Clin Nutr. 1993;58(5 Suppl):820S–3.

Ø  Bray GA, Nielsen SJ, Popkin BM. Consumption of high-fructose corn syrup in beverages may play a role in the epidemic of obesity. Am J Clin Nutr. 2004;79(4):537–43.

Ø  Bray GA. Fructose: pure, white, and deadly? Fructose, by any other name, is a health hazard. J Diabetes SciTechnol. 2010;4(4):1003–7.

Ø  Goran MI, Ventura EE. Genetic predisposition and increasing dietary fructose exposure: the perfect storm for fatty liver disease in Hispanics in the U.S. Dig Liver Dis. 2012;44(9):711–3.

Ø  Goran MI, Ulijaszek SJ, Ventura EE. High fructose corn syrup and diabetes prevalence: a global perspective. Global Public Health. 2013;8(1):55–64.

Yukarıda tam referansı verilen Rippe (2014) çalışmasında obezite ve Yüksek yoğunlukta tatlandırıcıların (High Fructose Corn Syrup-Yüksek Fruktozlu Mısır Şurubu) Amerika Birleşik Devletlerindeki kullanımındaki artış ile obezite oranındaki artış arasındaki korelasyon aşağıdaki şekille gösterilmektedir (Rippe, 2014: 28):

Şekilden açıkça görüleceği gibi 1970’li yılların başlarından itibaren yüksek yoğunluklu tatlandırıcı kullanımı Amerika Birleşik Devletleri’nde artmaya başlamış, sofra şekeri olarak adlandırabileceğimiz pancar ya da şeker kamışı şekeri kullanımı ise aynı yıllarda azalma eğilimine girmiştir. 1980’li yılların ilk yarısından 1990’lı yılların son çeyreğine kadar yüksek bir artış oranı gösteren yüksek yoğunluklu şeker kullanımına paralel bir şekilde obezite oranının da aynı trendle artığı gözlenmektedir. 1990’lı yılların son çeyreğinde yüksek yoğunluklu tatlandırıcı oranı düşmeye başlamıştır. Bu düşme eğilimine paralel bir biçimde (ama doğal olarak belirli bir süre gecikmeli bir biçimde) Amerika Birleşik Devletleri’nde obezite oranı artışlarının önceki yıllara oranda görece daha düşük bir seviyede arttığı (azalarak arttığı); 2010 yılı sonrasında ise stabil bir konuma gelme eğilimi içerisinde olduğu dikkat çekicidir.

Bu şekilden de anlaşılacağı gibi obezite oranındaki artış ve azalış doğal şeker kullanımına değil yüksek yoğunluklu şeker kullanımına bağlı bir biçimde değişmektedir. Yani NBŞ kullanımı ile obezite arasında pozitif bir korelasyon söz konusudur. Oysa doğal şeker ile obezite arasında hiçbir ilişki saptanmamaktadır.

8)    Alternatif Model Önerisi: Doğrudan Nişasta Bazlı Şeker Üretiminin Ekonomiye Katkılarını Savunamayan Cargill Mısırın Arkasına Saklanmaktadır:

a) Daha önceden de belirttiğimiz gibi ne Cargill mısırdır ne de mısır Cargill. Ülkemizde üretilen mısırın sadece %17’sini kullanan Cargill talep ettiği kota miktarını elde etmesi durumunda bile ülkemizdeki mevcut mısır üretiminin sadece %27’sini kullanacaktır. Mısır birçok farklı alanda değer yaratan önemli bir tarımsal üründür ve şeker pancarı üretimi mısır üretimi artışının önünde hiçbir biçimde engel teşkil etmemektedir.

Cargill model geliştirirken analizlerini nişasta bazlı şeker üretiminin ülke ekonomisinde yaratacağı katma değer ve ‘nişasta bazlı şeker üretimine harcanan bir birim paranın çarpan etkisi’ üzerinden kurmamaktadır. Analizinin temelinde (kendi cümleleriyle) “… TÜİK tarafından yayımlanmakta olan girdi-çıktı (input-output) tabloları esas alındığında mısır üretiminin (sanayinin) toplam 99 sektörlü üretim yapısında 38 adet sektörle doğrudan veya dolaylı ilişkisinin olduğu görülmektedir. Yine bu verilerden hareketle mısır üretimine harcanan bir birim paranın çarpan etkisi 4,42 olarak hesaplanmıştır”.

b)   Cargill ya da nişasta bazlı şeker sektörü de bu 38 sektörden sadece bir tanesidir!

Dolayısıyla mısır üretimindeki artışın nişasta bazlı şeker üretimindeki yaratacağı artış ile ilişkisi, nişasta bazlı şeker imalatçılarının maliyet yapılarında yaratacağı etki ile ilişkisi, en önemlisi de nişasta bazlı şeker üretimindeki artışın ekonomimizdeki çarpan etkisi ile ilgili hiçbir bilgi verilmemektedir. Daha önce de belirttiğimiz gibi mısırı gösterip, kendi gerçek hedefini saklamaktadırlar. Bu hedef de ülkemizde en temel girdisi mısır olan nişasta bazlı şekerin girdi maliyetini ucuzlatmak için mısır arzını artırıp mısırın piyasadaki fiyatını düşürme çabasıdır. Cargill, raporunda bu amacını bilimsel bir ‘jargon’ altında gizleme yolunu tutmaktadır. Ancak kullanılan bilimsel jargon, lisans 1. sınıfta okuyan bir iktisat öğrencisinin bile sahte olduğunu anlayabileceği bir seviyededir.

c)    Mısırın çarpan etkisi olarak belirledikleri 4,42’yi nasıl hesapladıklarına dair hiçbir bilgi yoktur. Mısırın değerli bir tarımsal ürün olduğu görüşüne katılmakla birlikte bu derecede yüksek bir çarpan etkisi (kanaatimize göre) hiçbir tarımsal ürün için söz konusu değildir.

d)   Ayrıca her sektör ve ürün için optimum bir üretim miktarı söz konusudur. Böylesi bir miktar mısır için de söz konusudur. Yani belli bir miktara kadar üretim artışı faydalı iken üretim belli bir seviyenin üzerine çıktığında ortaya çıkan fayda azalmaya başlayacak, üretim daha da fazlalaştıkça ekonomi üzerinde yapısal sorunlar yaratarak olumsuz etki doğurmaya başlayacaktır. Ancak Cargill neredeyse ülkenin her karış toprağında mısır üretmek ister gibidir. Bu da Cargill’in ‘özlediği Türkiye’ için anlaşılabilir bir durumdur. Ülkeyi bir tür mısır plantasyonuna çevirmek yeryüzünde en çok Cargill’in işine gelir: Ucuz mısır deposu bir Türkiye ve köle işçilik koşullarında mısır üreten Türk insanı!!!

e)    Raporun ‘Şeker Piyasasında Alternatif Model Önerisi’ başlığı altında sunulan ‘Varsayımlar’ alt başlığında “Ekonominin doğası ve yapısı gereği bir sektörde gerçekleştirilen bir düzenleme hem firma ile birlikte ilgili sektörün bütününe hem de ekonominin input-output yapısına göre diğer sektörlere pozitif ya da negatif dışsallıklar (spill-over effect) sunacaktır” denilmektedir. Böyle bir cümle ya ancak yaptığı işin ne olduğu konusunda hiçbir fikri olmayan ya da bu raporu okuyanları iyice (affınıza sığınarak tabiri caizse) ‘zır cahil’ gören birileri tarafından kaleme alınabilir. Input-output tablosundaki firma ve sektörler için gerçekleşen etkiye ‘dışsallık’ denilemeyeceği gibi dışsallıkları bu şekilde ölçebilmeye imkân da yoktur.

Bu noktada Cargill’in nişasta bazlı şeker için yapmadığını bizler şeker fabrikaları için yaparak raporu yazanlara doğru bir çarpan nasıl bulunur örnek vererek göstermek isteriz:

----------------------------------- ÖRNEK OLMASI İÇİN-----------------------

Girdi çıktı tablosu, sektörel düzeyde sektörler arası girdi akımlarını ve bu akımlar sonucunda ortaya çıkan gelir, toplam katma değer ve vergi türünden büyüklükleri analiz etmemize yardımcı olan iki boyutlu bir tablodur. Bu tablonun her sütunu ve satırı bir sektöre denk düşmektedir. Sütunlar sektörel girdi, emek ve vergi maliyetlerini gösterirken, satırlar bir sektörün toplam ürününün farklı sektörler ve kullanımlar arasında nasıl paylaştırıldığını gösterecektir. Örneğin şeker imalatı sektörü için satır kısmında, şekeri girdi olarak kullanan sektörlerin ne kadar şeker girdisi kullandığı gösterilir, arta kalan şeker çıktısı ise devlet ve hane halkları tüketimi, stok değişimi ve ihracat arasında paylaştırılır. Dikey olarak (sütun kısmında) ise şeker imalatında, diğer sektörlerden ne kadar girdi kullanıldığı gösterilir. Şeker imalatı sütunu ayrıca farklı sektörlerden girdilerin yanı sıra: Ne kadar emek gücü kullanıldığını, şeker imalatından dolayı devletten ne kadar sübvansiyon alındığını ve devlete ne kadar vergi verildiğini, ayrıca ortaya ne kadar amortismanın çıktığını da gösterir. Şeker imalatında yaratılan toplam katma değer de sütun kısmında gösterilir.

            Bu amaca yönelik olarak 1998 girdi çıktı tablosu kullanılacaktır. Ne yazık ki TÜİK bundan sonra sadece 2002 yılı için başka bir girdi çıktı tablosu yayınlamış ve bundan sonra da girdi/çıktı tablosu yayınlamayı kesmiştir. 2002 girdi/çıktı tablosu ise sektörel ayrımı çok geniş tutmakta; ayrıca şeker imalatı sektörü için veri barındırmamaktadır. Bu nedenle bu analiz için zorunlu olarak 1998 girdi/çıktı tablosu kullanılmak durumunda kalınmıştır. Ayrıca 1998 tablosundaki şeker imalatı nişasta bazlı şeker imalatını değil doğrudan pancar şekeri imalatını gösterdiği için de “şeker” denildiğinde ne kastedildiğinin karıştırılmaması bakımından da daha uygun bir araç sunmaktadır.

            1998 girdi/çıktı tablosunda ise çok sayıda sektör vardır ve bu sektörlerin büyük bir bölümünün şeker imalatı sektörüyle girdi/çıktı ilişkisi yoktur veya çok azdır. Bunu Tablo 35 ve Tablo 36’dan anlamak mümkündür. (Tablo 5 şeker imalatı sektörünün 100 TL’lik çıktı için diğer sektörlerden kullandığı girdiyi TL olarak vermektedir.)

            Aşağıdaki Tabloda birinci sütun şeker üretmek için hangi sektörlerden girdi sağlanması gerektiğini; ikinci sütun ise 100 TL’lik şeker üretmek için bu sektörlerden ne kadar girdi alınması gerektiğini göstermektedir.

Tablo 11: 100 TL’lik Şeker İmalatı İçin Diğer Sektörlerden Kullanılan Girdi Değeri (TL)

Kaynak: TÜİK, 1998 Girdi/Çıktı tablosu

Görüldüğü gibi en büyük değer “Tahıl ve b.y.s. diğer bitkisel ürünlerin yetiştirilmesi” sektörüne, diğer bir deyişle pancar tarımına aittir. 100 TL değerindeki şeker üretmek için şeker endüstrisi yaklaşık 57 TL’lik pancar tüketmektedir. Onun ardında en yüksek değer karayolu taşımacılığına aittir; 100 TL değerindeki şekeri taşımak için bu sektöre yaklaşık 3 TL ödenmektedir. Şeker imalatı sektörü bu tabloda bulunmayan sektörlerden girdi kullanmamaktadır.

Aşağıdaki tablo ise şeker sektörünün ‘ileri’ bağlantılarını göstermekte olup 100 TL’lik şeker üretiminin hangi sektörlere ne kadar girdi sağladığını ve faklı kullanımlar arasında nasıl paylaştırıldığını göstermektedir. 

Tablo 12: 100 TL’lik Şekerin Faklı Kullanımlar ve Sektörler Arasında dağılımı (TL)

Tablo 12’ye göre 100 TL’lik şekerin en büyük bölümü hane halkı tüketimine gitmektedir; bu şekerin yaklaşık 73 TL’lik bölümü hane halkları tarafından tüketilmektedir. Yaklaşık 3 TL’lik bir bölüm ihraç edilmektedir. Kakao, çikolata ve şekerleme sektörüyle alkolsüz içecek sektörü yaklaşık 100 TL’lik şeker içinde 4 TL’lik tüketim yapmaktadırlar. Burada olmayan sektörlerde girdi olarak şeker kullanımı sıfırdır.

Tabloya baktığımızda sektör sayısının çok fazla olduğu da hemen göze çarpmaktadır. Bu nedenle girdi/çıktı tablosunu, şekerle ileri ve geri bağlantıları çok düşük olan sektörleri toplulaştırarak sadeleştirmeliyiz. 100 TL'lik şeker içinden girdi olarak 1 TL'lik şekerden azını kullanan sektörleri ve şeker imalat sektörüne 100 TL'lik üretim için 1 TL'den az girdi sağlayan sektörleri toplulaştırdıktan sonra elimizde 14 sektör kalmaktadır.

Bundan sonra yapılacak iş basit çarpanlarla toplam çarpanları hesaplamaktı. Bu ikisi arasındaki ayrımı şu örnekle ifade edebiliriz.

Basit Çarpan: Şekere yönelik 100 TL’lik talep öncelikle şeker sektöründe 100 TL’lik üretime yol açacaktır. 100 TL’lik üretim için şeker sektörü girdi kullandığı sektörlerden girdi talep ederek onları da üretime itecektir. Şeker sektörüne girdi sağlayan sektörler şeker sektörünün girdi talebini karşılamak için kendilerine girdi tedarik eden sektörlerden girdi talep edecek ve bu sektörlerin de üretimi artacaktır.  Bu doğrudan ve dolaylı etkilerin tümünü 'basit çarpan' ölçecektir.

Toplam Çarpan: Şekere yönelik 100 TL’lik talep artışı şeker sektöründe 100 TL tutarında üretime yol açınca şeker sektörü işçilerine ücret ödeyecek ve işverene kâr bırakacaktır. Bu ücret ve kâr toplamı da ekonomide harcama yaratacağından böylece ortaya uyarılmış bir etki çıkacaktır. Bu etkiyi de içeren çarpana 'toplam çarpan' diyoruz.

Tablo 13: Sektörel Basit Çarpanlar

Tablodan da görülebileceği gibi basit çarpanlar bakımından pancar şeker imalatı 2,089 basit çarpan oranıyla alkolsüz içecekler sektöründen sonra en yüksek çarpan oranına sahiptir.

Tablo 14: Sektörel Toplam Çarpanlar

Toplam çarpanlar bakımından da pancar şeker imalatı 2,432’lik çarpan ile alkolsüz içecekler sektöründen sonra en yüksek çarpan etkisine sahiptir.Bu tabloda 4,42 düzeyinde hiçbir çarpan bulunmadığı gibi Cargill’in ürettiği çarpan da tümüyle uydurmadır.

------------------------ÖRNEK  BİTTİ----------------------